Depressie

Je opent je ogen en rekt je eens goed uit. Gouden zonnestralen piepen al tussen je gordijnen door. Het belooft een mooie dag te worden. Je stapt uit bed en loopt naar de badkamer. Dan begint vanbinnen – geruisloos maar doelgericht – een onbestemd gevoel te knabbelen aan de gouden start van de dag. Een zware steen schuift langzaam over je stemming en je ziet de omgeving ineens alleen nog in grauwe tinten. De wereld is slecht. Het leven is complex. Jóuw leven is complex – en véél. Waar moet ik beginnen. Ik kan dat allemaal niet. Wat maakt het allemaal uit. Het heeft toch geen zin. Niks heeft zin.

De grauwe tinten nemen bezit van al je hersencellen en de steen vanbinnen is inmiddels twee keer zo groot. In foetushouding terug in bed dan maar? Kom op, zeg! Wat zeur je nou. Je sleept jezelf onder de douche en probeert de ellende van je af te spoelen. Het lukt niet. Het wordt weer overleven vandaag.

Is het alleen balen of is het meer?

Niet elk gevoel van somberheid is een teken van depressie. Iedereen loopt weleens te balen of heeft even flink de pest in. Een slecht humeur af en toe hoort erbij. Heel menselijk. Pas wanneer je neerslachtigheid uit het niets lijkt te komen, langer blijft duren en je leven wekenlang geen zin meer lijkt te hebben, moet je aan een depressie denken.

Meteen naar de tips uit de praktijk? Klik dan hier

Geïnteresseerd in de theoretische achtergrond? Lees dan verder.

Leeg en onverschillig

Depressieve mensen vertellen dat ze zich niet per se slecht gehumeurd voelen. Ze voelen juist niets; ze zijn versteend, onverschillig, leeg, niet opgewekt, opgebrand. In heel zware gevallen lijkt hun toestand uitzichtloos, verder leven zinloos en zelfmoord de laatste uitweg. Depressie is een pijnlijke belasting die een enorm stempel op je welzijn en functioneren drukt.

Het depressieve spectrum

De depressie die duidelijk is te diagnosticeren bestaat niet. Depressie is een ziekte met veel verschillende symptomen, ontwikkelingen en uitdrukkingsvormen is. Daarom spreken we van het ‘depressieve spectrum’ of het ‘depressief syndroom’.

Kenmerken van een depressie:

Psychische symptomen

• Gevoelsvermindering
• Onverschillig, leeg
• Somberheid, het onvermogen om plezier te voelen en blij te zijn
• Treurigheid, huilbuien
• Moedeloosheid – alles is ‘zwaar’
• Negatieve gedachten over jezelf, de wereld, je toekomst
• Futloos en ongemotiveerd zijn, gebrek aan energie
• Innerlijke onrust, (geagiteerde depressie) – als een ‘cola-fles waarmee is geschud’
• Prikkelbaarheid, gespannenheid, opvliegendheid
• Verlies van tijdsbesef – ‘dit gaat nooit meer over’
• Besluiteloosheid, angst om een fout te maken en dan schuldig te zijn
• Langzamer bewegen en/of spreken
• Piekeren
• Concentratiestoornissen, niet helder kunnen nadenken
• Schuldgevoelens
• Depressieve waanvoorstellingen
• Gevoel van zinloosheid
• Gebrek aan zelfvertrouwen
• Gedachten aan de dood

Vegetatief-lichamelijke symptomen

• Eetluststoornissen: te weinig eten (afvallen) of juist teveel eten (aankomen)
• Hoofdpijn: druk boven de ogen of ‘band om het hoofd’
• Stoornissen van het hart- en vaatstelsel: ademnood, hartkloppingen, duizeligheid
• Slaapstoornissen: moeilijk inslapen, vroeg wakker worden, onrustig slapen, of juist veel slapen
• Maag- darmstoornissen: maagpijn, misselijkheid, braken, brandend maagzuur, verstopping / diarree
• Vermoeidheid
• Seksuele stoornissen
• Huid- en slijmvliesproblemen: droge mond, droge neusslijmvliezen, droge huid

Somatogene depressie

Depressies met een lichamelijke oorzaak worden somatogene depressies genoemd. Soma is Grieks voor lichaam. Somatogene depressies kunnen nog worden onderverdeeld in symptomatische en organische depressies.

• Symptomatische depressie: de oorzaken liggen in lichamelijke aandoeningen die de hersenfunctie indirect schaden (bv. hart- en vaatziektes)
• Organische depressie: direct gevolg van hersenziektes of -letsels

Psychogene depressie

Psychogene depressies worden veroorzaakt door plotselinge gebeurtenissen, of invloeden die een langdurig effect hebben. Hiertoe behoren alle reactieve depressies en stoornissen van de psychische verwerking van ervaringen. Ze worden uitgelokt door bv. emotionele overbelasting of eenzaamheid.

Er zijn drie vormen:

• Reactieve (ervaringsreactieve, psychoreactieve) depressie: wordt veroorzaakt door een heftige, pijnlijke gebeurtenis, zoals de dood van de partner, verlies van baan, en wordt meestal geuit in verdriet en angst  
• Neurotische depressie: meestal niet verwerkte ervaringen uit de kinderjaren
• Uitputtingsdepressie: ontstaat door een voortdurende gevoelsmatige overbelasting

Endogene depressie

Depressies die zonder herkenbare reden of externe oorzaken plotseling opkomen worden endogene depressies genoemd.

Te onderscheiden zijn:

Depressieve stoornissen (monopolaire of unipolaire stoornissen)

• Depressieve periode: depressieve fase die meestal enkele maanden duurt, gevolgd door een terugkeer naar het normale functioneren. Bij de meeste mensen met depressieve episoden komen de depressies steeds terug, afgewisseld met perioden van normaal of licht verstoord functioneren.
• Dysthyme stoornis: Een patroon van lichte of matige depressie of prikkelbare stemming die langere tijd aanhoudt, meestal vele jaren (chronisch).

Stemmingswisselingsstoornissen (bipolaire stoornissen)

• Bipolaire stoornis of cyclische depressie of manisch-depressieve stoornis: (soms ernstige) depressieve en manische stemmingen wisselen elkaar af. Tijdens de manische (onnatuurlijke euforie en hyperactiviteit) of hypomanische (relatief lichte toestand van manie) episoden worden beoordelingsvermogen en gedrag nadelig beïnvloed. Er zijn meestal ook tussenliggende perioden waarin de stemming normaal is.
• Cyclothymie is een chronische, lichte versie van de bipolaire stoornis; je stemming schommelt vaak maar je hypomanische buien zijn niet zo extreem en je somberheid is nooit zo ernstig dat er sprake is van een echte depressie.

Specifieke stemmingsstoornissen

• Seizoensgebonden – of winterdepressie (SGD): in de herfst en winter hebben sommige mensen last van stemmingswisselingen en energiegebrek.

Symptomen van de winterdepressie:

De winterdepressie kan verschillende oorzaken hebben. Eén ervan ligt voor de hand: een gebrek aan licht. Door de veranderende timing en hoeveelheid licht in de herfst en winter verandert de ritmiek van onze melatonineproductie (melatonine is een belangrijk ‘regelstofje’). Dit kan de interne centrale klok verstoren die alle biologische ritmen – zoals het slaap-waakcentrum, de stemming, concentratie, temperatuur, spijsvertering, hormonen – aanstuurt.

In de lente en zomer – naarmate we weer meer licht zien – verdwijnen de klachten weer.

• Postnatale depressie: hardnekkige en ernstige stemmingsveranderingen die zich na de bevalling voordoen. Uit onderzoeken blijkt dat vrouwen die vóór de zwangerschap al depressieve neigingen hadden, een grotere kans op een postnatale depressie hebben. Dit gaat verder dan de vrij algemene huilbuien en prikkelbaarheid na de geboorte van een kind die meestal een normale reactie zijn op hormonale en emotionele veranderingen. Dat gaat meestal na een paar dagen over. Een postnatale depressie ontstaat gewoonlijk binnen vier weken na de bevalling en kan maanden, soms zelfs jaren duren.

Kenmerken van de postnatale depressie zijn o.a.:

Verstoring van eetlust en slaap / gering gevoel van eigenwaarde / problemen met concentratie en aandacht.

Vrouwen en depressies

Depressieve stoornissen komen bij vrouwen twee keer zoveel voor als bij mannen. Of de cijfers echt kloppen, is moeilijk te zeggen. Mannen stoppen hun gevoelens waarschijnlijk vaker weg. Ze denken vaak nog dat ze moeten voldoen aan het beeld ‘sterk en onverwoestbaar’. Je psychische pijn uiten is dan een teken van zwakte. Mannen gaan vaker met de lichamelijke symptomen als ‘losse’ klacht naar de arts en niet met de depressie. Ook grijpen mannen vaker dan vrouwen naar drank, drugs, overmatig sporten of werken – of andere verslavingsgevoelige middelen – om hun gevoelens te verdoven. Dus hoe de verhouding werkelijk ligt is niet helemaal duidelijk.

Wel is duidelijk dat wij vrouwen in de verschillende fases van ons leven te maken hebben met enorme hormonale veranderingen. Puberteit, de vrouwelijke cyclus en menstruatie, zwangerschap, bevalling en kraambed, overgangsjaren en uiteindelijk de menopauze. Klachten die vaak geuit worden zijn: prikkelbaarheid, humeurschommelingen, vermoeidheid, slaapstoornissen, onrust en angst.

Goede info over (vrouwen)hormonen en psychische klachten lees je op de website van Stichting PMDD Nederland

Daarnaast zijn er ook psychosociale factoren. Je zou denken dat de traditionele vrouwenrol (dienstbaar zijn aan het gezin en verder niet te veel vragen voor jezelf) inmiddels wel uit onze maatschappij weg-geëmancipeerd zou zijn. Maar dat is toch niet helemaal het geval. We moeten nog steeds opboksen tegen restverschijnselen van deze ‘traditie’. Persoonlijk en/of professioneel. Sommige vrouwen voelen nog steeds de invloed van de dienstbaarheid waarmee ze zijn opgevoed en wat dit deed met hun zelfontwikkeling en zelfvertrouwen. Een gebrek aan eigenwaarde verhoogt het risico ooit een depressie te krijgen! Verder hebben veel vrouwen (bij mannen komt dit trouwens ook voor) – afschuwelijk, maar waar – nog steeds te maken met stressvolle levensfactoren zoals mishandeling, seksueel misbruik, seksisme.

Oorzaken van depressie

Waar komt je depressie vandaan? Zoals je hierboven kunt lezen is er soms is er een aanwijsbare reden, maar vaker is de reden niet makkelijk herkenbaar. Er is meestal sprake van een combinatie van op elkaar inwerkende biologische, psychologische en sociale factoren.

Biologische factoren

• Genetische aanleg of familiale zwakheden
• Verstoorde neurotransmitterfunctie
• Afwijkingen in delen van de hersenen die de stemming reguleren
• Mogelijke betrokkenheid van het hormoonstelsel bij de stemming

Sociale en omgevingsfactoren

• Stressvolle levensgebeurtenissen (bv. verlies van dierbare of langdurige werkeloosheid)
• Weinig of geen sociale backup (vangnet van bv. partner, gezin, familie, vrienden, enz.)

Gedragsfactoren

• Niet in staat zijn om te leren van versterkende ervaringen (positieve bekrachtiging)
• Het gevoel hulpeloos uitgeleverd te zijn aan mensen en situaties (aangeleerde hulpeloosheid)
• Weinig copingsvaardigheden (ermee kunnen dealen) bij stressvolle gebeurtenissen

Emotionele en cognitieve factoren

• Inwaarts gerichte woede (psychoanalitische therorie)
• Gebrek aan zingeving of doel in het leven
• Veel piekeren
• Negatief vertekende denkwijzen en depressieve attributiestijl (= persoonlijke stijl van verklaren) – bv. ik heb altijd schuld / deze kwaliteit – of prestatie – van mij is niets bijzonders / blije gebeurtenissen bagatelliseren / ik kan dit niet, dus ik kan niets)
• Laag zelfbeeld, gebrek aan zelfvertouwen (qua uiterlijk, capaciteiten, talenten, enz.)

Depressie is nog vaak een taboe

Depressie, angst, hyperventilatie en stress liggen heel dicht bij elkaar. Vergelijk de symptomenlijsten maar eens en zie het grote aantal overeenkomsten.

Angst en depressie zijn psychische klachten. En over psychische problemen praten we nog steeds niet graag. Er is veel schaamte en daarnaast is er vaak ook het gevoel niet begrepen te worden. Dus zeggen we maar niks en blijven er in ons eentje mee tobben. Je kunt je daardoor heel eenzaam voelen en afgesloten van de mensen om je heen. Sommigen zoeken verzachting van de psychische (en sociale) pijn in alcohol of drugs – of andere verslavingsgevoelige middelen. Dit maakt de problemen alleen maar groter.

Er zijn miljoenen mensen met psychische aandoeningen. In allerlei gradaties. Daar zitten ook mensen bij waarvan je het totaal niet zou verwachten. Omdat ze zo stabiel en ‘goed georganiseerd’ overkomen. Maar wat je ziet is nooit het complete verhaal. Sommige mensen kunnen voor de buitenwereld heel goed verborgen houden wat er in hun binnenwereld gebeurt.

Professionele behandelmogelijkheden

Heb je al langer klachten die zouden kunnen wijzen op een depressie? Blijf er niet mee tobben; ga naar je huisarts of een gespecialiseerde hulpverlener!

Deze professionals kunnen je informeren en adviseren over o.a.:

• Psychofarmaca – medicijnen die aangrijpen op het centrale zenuwstelsel en gericht zijn op evenwichtsherstel van de neurotransmitters
• Psychotherapie – gesprekstherapie, psychoanalyse, psychodynamische therapie, cognitieve gedragstherapie
• Fytofarmaca – medicijnen op plantaardige basis
• Lichttherapie

Vooral als je kampt met een endogene depressie ben je lamgeslagen door een krachteloosheid die vanuit diepere lagen komt. Het doel van therapie is je weerbaarheid, veerkracht en vitaliteit te versterken, zodat die krachteloosheid minder vat op je heeft. Of liefst helemaal geen vat meer.

Wat kun je zelf doen aan depressie?

In sommige gevallen heb je professionele hulp nodig (via je huisarts), maar niet altijd. Je kunt ook zélf veel doen, nl. door je zelfherstellend vermogen aan te spreken! Als je de context van je klachten aanpakt en verbetert – daarmee bedoel ik je leefstijl en hoe jij intern en extern in het leven staat – zorgt je interne zelfregulatie ervoor dat er steeds minder voedingsbodem voor depressie is.

Leefstijl heeft grote invloed

Ik las een interessant verslag over therapie bij depressie. Onderzocht werd wat de invloed is van verschillende behandelmethoden op mensen met depressieve klachten. Groep één kreeg psychotherapie, groep twee antidepressiva, groep drie een combinatie van psychotherapie en antidepressiva en groep vier was de controlegroep die een placebo kreeg.  

En wat bleek? Bij zowel groep één, twee als drie was een duidelijke verbetering in de hersenfuncties te zien. Maar ook bij een aantal mensen uit de controlegroep werd een verbetering van de activiteit in de hersenen geconstateerd!

Dit leert ons dat de hersenactiviteit op veel verschillende manieren beïnvloed kan worden, nl. zowel door medicamenteuze en psychotherapeutische behandelingen, als via andere wegen – wat blijkt uit de placebo-werking in de controlegroep. Mogelijk nog belangrijker is dat ‘lifestyle’ een belangrijke factor kan zijn in het ontstaan en onderhouden van depressieve klachten. Denk daarbij aan roken en drinken, maar vooral ook aan (gebrek aan) gezonde beweging. Lichaamsbeweging, alleen of in groepsverband, is een belangrijke factor die kan bijdragen aan de reductie van depressieve klachten, zoals onderzoek heeft aangetoond.*

^{* Bron: Psychiatrie, een inleiding | 8e editie – J.S. Nevid, S.A. Rathus, B. Greene}

Goed voor jezelf zorgen op alle niveaus

Je leefstijl is dus een belangrijke sleutel; goed voor jezelf zorgen op alle niveaus. Niet roken, niet teveel alcohol, gezonde voeding, voldoende beweging. De structuur van de 3R-regel van onze moeders en oma’s kan ook heel heilzaam zijn als je depressieve neigingen hebt: Rust, Reinheid, Regelmaat.

Het helpt enorm als je een sociaal vangnet hebt. Partner, familie, vrienden of collega’s die een luisterend oor kunnen bieden. Je hart luchten werkt helend, geeft ruimte en ordent je gedachten. Overigens werkt het ook heel goed om alles van je af te schrijven in een dagboek of schrift!

Wat vaak heel erg onderschat wordt is het belang van een goede balans in je energiehuishouding. Daar gaan wij vrouwen vaak heel gemakkelijk aan voorbij. Jij vast ook. Dat het dagelijks ritme energie kóst, daar zijn we aan gewend. Maar dingen die ons energie géven, daar nemen we meestal niet genoeg tijd voor. Dus: vergeet vooral niet jezelf genoeg te voeden. Met dingen die je batterij opladen, waar je blij van wordt, die je innerlijke kompas weer richting geven. Energetische voeding. Dat kan zijn: muziek, een mooi boek, een goed gesprek, in de natuur zijn, leuke of interessante studie, creatieve activiteiten, vul zelf maar aan.

Tot zover hebben we het over goede zelfzorg in breder perspectief en op langere termijn, die eraan bijdraagt dat je steeds minder last van depressies zult hebben. Daar heb je nu nog even niet veel aan, daar gaat tijd overheen.

Wat kun je doen als je je NU depressief voelt?

Waar het om gaat is dat jouw kracht van binnenuit herstelt. Dat het weer licht wordt in je hoofd en dat je weer levensenergie en -vreugde voelt. Helaas zit daarvoor geen regelknop op je lijf. Er zijn gelukkig wel een paar goede strohalmen waar je je aan vast kunt grijpen als je voelt dat je het moeras van zwaarmoedigheid wordt ingetrokken.

Bij mij staat zonder twijfel op nummer één:

• Bewegen in de buitenlucht. Lichaamsbeweging is een geweldig antidepressivum: gratis, geen bijwerkingen en enorm veel voordelen! Cyclische bewegingen – zoals fietsen, zwemmen of wandelen – zijn fantastisch voor je bloedsomloop en daarmee de ‘frisse’ zuurstoftoevoer naar je hersenen. Mijn absolute voorkeur heeft wandelen in de natuur. Het groen en de andere buitenkleuren werken rustgevend en inspirerend; je angst, onzekerheid en nare stemming verminderen aanzienlijk.

(Zon)licht, beweging en 'in de natuur zijn' stimuleren de productie van het gelukshormoon serotonine. Daardoor voel je je beter, vrolijker. Je hoeft niet veel van jezelf te vragen: een kleine, rustige wandeling is prima en heeft al een goed effect op je stemming en je zelfvertrouwen. En wie weet smaakt het naar meer ;)

In willekeurige volgorde kan ook helpend zijn:

• Toegeven aan je huilbui; niet om jezelf erin te verliezen maar om op te schonen en ruimte te creëren. Tranen zijn de wasmachine van de ziel. Je sopt de scherpe kanten van je emoties af zodat de bredere onderliggende laag van gevoelens zichtbaar wordt.

De laag van gevoelens biedt meer werkbare aangrijpingspunten dan heftige emoties – die er juist meestal voor zorgen dat je niet meer helder kunt nadenken en niet meer verstandig kunt handelen. 

• Acceptatie van jouw constitutie: depressiviteit hoort op dit moment bij mij. Je bent – of gaat – ermee aan de slag, maar voor nu is dit wat het is. Erkennen i.p.v. vechten.

Vechten geeft alleen maar weerstand en weerstand kost veel energie. Durf het te ondergaan. Geef het bewust de tijd om over te gaan, te helen. Dan wordt het zachter.

• Je vertrouwen trainen. In depressiviteit ben je geneigd je zwaarmoedigheid als een sausje over je hele leven te gieten: ‘deze hel gaat nooit meer voorbij’. Probeer ondanks deze zwaarte toch jezelf uit te leggen dat er hierna weer betere tijden zullen zijn. Denk het, zeg het hardop, schrijf het desnoods op en lees het herhaaldelijk aan jezelf voor. Laat het beklijven in je mind: er kómen betere tijden!

• Tóch iets gaan doen, hoe klein of eenvoudig ook. Niets doen – op de bank blijven zitten of in bed blijven liggen – maakt dat je steeds verder wegzakt in het moeras. De ellende vermeerdert zichzelf. Ondanks je krachteloosheid tóch iets gaan doen doorbreekt dit. Het geeft voorzichtig een beginnetje van een goed gevoel.

Vraag ook hier niet te veel van jezelf. Houd je doel behapbaar: neem kleine stapjes. Leer jezelf de growth mindset aan: ik kán dit, en anders léér ik het, dit komt goed - i.p.v. de fixed mindset: ik kan dit niet, het lukt me niet, dit komt nooit meer goed.

• Sociale contacten. Ook al zie je er op dit moment als een berg tegenop – want het liefst zou je jezelf in een donker hol willen verstoppen – spreek iets af met iemand, al is het maar een uurtje. Zorg ervoor dat je uit dat donkere hol móet. Omdat je die afspraak hebt gemaakt. Het zal je verfrissen en je relativeringsvermogen goed doen.

• Adem- en ontspanningsinstructies. De oefeningen normaliseren en verdiepen je ademhaling, hebben een kalmerende werking op je hartfunctie, zorgen voor ontspanning van je buikorganen en brengen algemene ontspanning en rust.

Hier past wel een waarschuwing:

Kies uit de adem- en ontspanningsinstructies de oefeningen die uitgaan van beweging. De oefeningen die zijn gericht op de adem en/of de aandacht kunnen compleet averechts werken! Ze kunnen onbedoeld leiden tot extra navelstaren en dit kun je nu juist niet gebruiken als je als krachteloos, moedeloos en negatief gestemd bent.

Een wijze psychiater zei ooit ‘depression is too much focus on yourself’.

Hetzelfde geldt voor mindfulness en meditatie. Pas hiermee op! Zeker als je er zelf – dus zonder goede begeleiding – mee aan de slag gaat.

• Creatieve bezigheden. Bij creatieve expressie gaat er een scheppende kracht stromen tussen je hoofd (aansturing), intuïtie (onderbewustzijn) en lijf / handen (praktische uitvoering). Deze intense samenwerking voedt je zelfvertrouwen en bevordert je gemoedsrust. De creatieve stroom geeft ruimte aan emoties – die daardoor heel organisch een uitweg kunnen vinden, in plaats van zich vast te zetten in je systeem.

• Schrijven. In dagboekvorm of losse schrijfsels. Koop een mooi schrift of notitieboek voor jezelf en beschouw dit als je persoonlijke domein waarin je alles kwijt kunt. Je angsten, buien, plannen, onzekerheden, overwinningen, inspiratie, twijfels, enz. Schrijf alles wat je kwijt wilt van je af; je ordent er meteen je gedachten mee. Het hoeft niet mooi of goed leesbaar te zijn; het is alleen voor jezelf. Plak er plaatjes bij als je wilt, of maak tekeningetjes. Als je wel de behoefte voelt om te schrijven maar de woorden willen niet komen, probeer dan eens te ‘journallen’. Bij deze techniek begin je gewoon te noteren wat in je opkomt – maakt niet uit wat – en je stopt niet met schrijven tot de tijd (die je vooraf hebt bepaald) om is. Schrijven, schrijven, blijven schrijven. Desnoods een poosje steeds dezelfde zin of hetzelfde woord. Uiteindelijk komen er weer frisse gedachten en dan schrijf je die weer op. Als je het later terugleest zul je verbaasd zijn over wat er uit je pen of potlood is gevloeid. Berichten uit je onderbewustzijn 😉

• Muziek. Soms kan muziek een positieve swing aan je mood geven. Kies dan wel vrolijke, opzwepende muziek en geen melancholieke nummers of nummers waar voor jou een enorme emotionele waarde of herinnering aan kleeft.

• Aromatherapie kan ondersteunend werken om neerslachtige gevoelens wat minder scherp te maken. Etherische oliën hebben al vele eeuwen hun effect op de gezondheid bewezen. Het is niet zo dat bepaalde oliën standaard bij iedereen hetzelfde effect hebben, dus je zult wat verschillende oliën willen uitproberen. Er zijn veel goede boeken over aromatherapie en nog fijner is het om je door een deskundige op dit gebied te later adviseren.

Een depressie heeft vele gezichten

Een depressie heeft vele gezichten; ieder persoonlijk verhaal is anders. Maar misschien heb je wat aan bovenstaande tips. Neem jezelf en je leven onder de loep; onderzoek, ga in therapie, probeer, test uit. Maar vooral: blijf er niet mee lopen. Práát erover. Zoek hulp.

*****

Wil je meer info? Stuur een bericht via dit formulier, dan neem ik contact met je op.

Wil je ervaringen delen? Meld je aan voor de besloten FB-pagina Liefvrouwenhart

Wil je aan de slag? Kijk bij de activiteiten