Hyperventilatie

Duizend naaldjes prikken rond je mond, je vingers tintelen, je bent licht in je hoofd, krijgt nauwelijks lucht en je hart bonkt snel en onregelmatig. Een angstige ervaring want je hebt ook nog eens een beklemmend en pijnlijk gevoel op de borst. Niet zo gek dat je denkt aan een hartaanval.

In de meeste gevallen kan de huisarts mensen met dit soort klachten geruststellen: er mankeert niets aan uw hart. U ademt gewoon verkeerd. U hyperventileert.

Hyperventilatie, wat is het?

HVS oftewel het hyperventilatiesyndroom. Hyper = te veel, ventilatie = luchtverversing, syndroom = geheel van verschijnselen die bij een ziekte horen.

Wat het precies is, waar het door komt en hoe het ’t best kan worden aangepakt is moeilijk te duiden. Tot zo’n beetje 2007 werd ervan uitgegaan dat het klachtenpatroon dat hyperventilatie wordt genoemd een kwestie is van ’te veel ademen’ (te snel of te diep) met een laag koolzuurgehalte in het bloed tot gevolg (hypocapnie). Dit lage koolzuurgehalte zou de oorzaak zijn van de klachten.

NB Koolzuur verwijst naar Koolstofdioxide (CO₂), ook kooldioxide of koolzuurgas genoemd.

Symptomen en klachten

• Tintelingen, vooral in de handen en rond de mond
• Duizeligheid
• Wazig zien
• Gevoelloosheid of prikkelingen in armen en benen
• Vervreemding van zichzelf
• Buiten de werkelijkheid staan
• Angst en paniek
• Hoofdpijn
• Pijn op de borst
• Onregelmatige en/of snelle hartslag
• Hartkloppingen
• Licht in het hoofd
• Ademnood, niet diep kunnen inademen
• Neiging tot veel zuchten, gapen, hoesten, keel schrapen
• Hoge adem (opgetrokken schouders)
• Hoge spierspanning
• Gevoelige of pijnlijke spieren
• Droge mond
• Brandend maagzuur, ongemak in maag/darmstreek
• Neiging veel te boeren (ingeslikte lucht)
• Zweten
• Klamme handen

Allerlei combinaties van klachten zijn mogelijk en het is bij iedereen weer anders. Dat maakt het duiden er niet makkelijker op.

Hyperventilatie kan acuut zijn: dan lijkt het of de klachten uit het niets komen. Ze kunnen zo heftig zijn dat je denkt dat je dood gaat.

Hyperventilatie kan ook chronisch zijn. Dit is lastiger te herkennen. Je systeem is waarschijnlijk op een bepaalde manier aan de onbalans gewend geraakt. Waar je eventueel aan kunt merken dat je chronisch hyperventileert is: je bent gevoeliger voor stress en drukte en reageert hier heftiger op, je bent angstiger in het algemeen of zelfs regelmatig in paniek. Of je hebt al een hele tijd regelmatig één of meer klachten uit bovenstaand symptomenoverzicht.

Angst voor hyperventilatie leidt vaak tot vermijdingsgedrag van situaties waarin je wel eens een aanval hebt gehad, wat behoorlijk ingrijpend kan zijn in je dagelijks leven en heel beperkend voor je sociale leven.

Wat nieuw onderzoek zegt

Uit allerlei onderzoeken is inmiddels gebleken dat een verlaagd koolzuurgehalte niet per se de (enige) oorzaak van de klachten is. Sommige deelnemers hadden nl. helemaal geen klachten terwijl hun CO₂-gehalte laag was en anderen hadden veel klachten terwijl hun CO₂-gehalte in orde was. De term hyperventilatiesyndroom was na deze uitkomsten niet meer dekkend en kon dus eigenlijk niet meer als officiële diagnose worden gebruikt.

Ontregelde adem

Feit blijft dat het klachtenpatroon veel voorkomt. De term hyperventilatie is algemeen bekend en wordt in de volksmond veel gebruikt. Op het internet en in folders staat nog steeds info die is gebaseerd op ‘overademen’. Met het advies om te leren minder of kleiner te ademen.

Maar zo eenvoudig is het niet, het is veel complexer dan dat. Hyperventilatie is niet iets wat je fout doet, maar iets wat je overkomt. Je ademt niet verkeerd, je adem is ontregeld. Door ‘iets’ van binnenuit.

De ademhaling reageert nl. niet alleen op de fysieke (basis)behoefte van het lichaam, maar ook op activiteit van de psyche zoals gedachten, gevoelens en emoties. En op stress en spanningen, en vooral je gedachten daarover.

Tussen de oren?

Bij mensen die last hebben van hyperventilatie is vaak ook sprake van overspanning en/of angst en paniek. Het zou dus zomaar kunnen dat, naast een verstoorde O₂-CO₂ verhouding in je bloed, een flinke shot adrenaline en andere stresshormonen – eventueel in combinatie met genetisch bepaalde angstgevoeligheid – een rol spelen bij het ontstaan van de klachten. Wat niet wil zeggen dat hyperventilatie dan maar als een psychische stoornis moet worden gezien. Of dat het alleen maar ‘tussen de oren zit’. In sommige gevallen zal cognitieve therapie helpen, maar lang niet altijd. Of niet voldoende. Vaak blijft de gespannen ademhaling bestaan.

Holistische benadering

Ook ademtechnieken zijn niet altijd de oplossing voor het probleem. Verschillende therapieën zijn gericht op klein ademen om overademen te voorkomen. Maar als je gespannen bent is dat niet te doen. Het werkt dan alleen maar spanning verhogend. Voor je het weet zit je in een vicieuze cirkel.

Het is goed om je klachten breder te bekijken en niet alleen ‘technisch’ te focussen op óf je psyche óf je ademhaling. Wat speelt er in jouw leven, je gezondheid, je werk, je studie, je familie. Hoe zit je in je vel, hoe zit het met je spanningsniveau. Waar stroomt het en waar zitten de knelpunten of struikelblokken. Kortom: op een holistische manier samen met je begeleider onderzoeken wat jij nodig hebt om weer op een natuurlijke manier te ademen. Aan de hand van eenvoudige adem-, beweging- en aandachtoefeningen. Jouw respons daarop wijst steeds de weg naar de volgende stap.

Ruimer ademen – vrijer leven

Een van mijn docenten van de 3-jarige opleiding tot adem- en ontspanningstherapeut Methode Van Dixhoorn schreef een helder boekje over spanning en ontspanning, de ademhaling en hyperventilatie: Ruimer ademen vrijer leven – Yvonne Esser. Dit boekje beschrijft een holistische benadering van adem- en spanningsklachten.

Wat kun je zelf doen bij hyperventilatie?

Er wordt meestal gezegd dat je tijdens een aanval van hyperventilatie in een zakje moet ademen. Of als je geen zakje hebt: een soort kommetje van je handen maken en over je mond en neus zetten. Je ademt dan je uitgeademde CO₂ weer in, wat het niveau van de CO₂ in je bloed kan normaliseren. Zoals hierboven te lezen is: soms is de CO₂ niet het probleem. Toch kan deze ‘noodmaatregel’ helpend zijn omdat je het gevoel hebt iets aan je acute probleem te doen en het daarmee onder controle te krijgen. Maar dat werkt dus niet bij iedereen.

Ademoefeningen worden ook vaak genoemd als oplossing. Helaas werkt dit bij veel mensen averechts; de spanning in hun hoofd en lijf is veel te hoog om rustig een ademoefening te kunnen doen. Als dan blijkt dat het helemaal niet lukt, loopt de spanning alleen maar op. Hierdoor komt er nog meer onrust in de ademhaling, enz.

De Methode Van Dixhoorn leert dat het vaak effectiever is om je adem indirect te reguleren. Dus juist de focus van je ademhaling af te halen door iets heel anders te gaan doen. Bijvoorbeeld aandachtoefeningen, ‘weg’ van je hoofd en je lichamelijke sensaties. Of beter nog: eenvoudige beweegoefeningen. Ten eerste leidt dit af van de gedachtencarrousel die je van de regen in de drup stort (lees: via hyperventilatie naar angst en soms naar een complete paniekaanval) en ten tweede worden allerlei functies in je systeem aangezet tot bedaren, waardoor je ademhaling zich ‘ongemerkt’ herstelt. Na verloop van tijd merk je dan ineens dat je rustiger bent geworden en dat je je weer een stuk beter voelt.

*****

Wil je meer info? Stuur een bericht via dit formulier, dan neem ik contact met je op.

Wil je ervaringen delen? Meld je aan voor de besloten FB-pagina Liefvrouwenhart

Wil je aan de slag? Kijk bij de activiteiten